Arbeide lite, men leve rikt. Det er det Tor-Evert Grøndal Johansen ynskjer seg aller mest.
Trettisjuåringen har flytta meir enn tretti gongar, men i Øvre Brekkebakkadn kan det sjå ut til at han har funne plassen han vil slå seg til ro. For skarve femti tusen kroner fekk Tor-Evert eit våningshus, ein fjøs, tolv mål innmarksbeite og seksti mål skog i desember 2017. Han baud berre halvparten av dei andre interesserte, men kommunestyret likte tanken hans om å flytte opp til den falleferdige garden, og lot han kjøpe.
Her i Øvre Brekkebakkadn i Vang minnar kvardagen og standarden meir om 1919 enn 2019. Husa var urå å bu i då Tor-Evert kjøpte garden, så dei første månadane budde han i telt utanfor. Halvanna år seinare har den gamle fjøsen vorte både soverom, kjøkken og garderobe, og Tor-Evert har etter kvart kome seg på plass i det som kan minne om ein heim. Det er likevel langt fram til han er “ferdig”, om det i det heile teke er eit uttrykk ein kan bruke når ein vøler eit gardstun med bygningar frå tidleg 1900-tal.
– Eg begynte i steinalderen, i telt, no er eg vel midt på 1800-talet ein plass, og eg håpar å lande i rundt 1960.
Berre ein kilometer lenger nede i dalen går E16, og sjølv om ein så vidt kan høyre suset frå ein og annan lastebil, verkar åttisona fjern i det me traskar mot bekken for å hente vatn. Gradestokken visar nitten grader denne junidagen, langt trivelegare og meir gjestmildt enn det var her oppe på sekshundre meters høgde for berre nokre månadar sidan. Men litt vèr stoppar ikkje planane til tromsøværingen.
– Ein god, trygg heim der eg kan bu. Det er prioritet nummer ein. Nummer to er grønsaksproduksjon. Og sist, å få til eit lite levebrød, men om det blir sal av grønsaker, utleige av mindre hytter eller ein laftehall veit eg ikkje endå.
Ida Johanne Aadland (20)
Journalist og sjølverklært livsnytar Ida Johanne trivst best til fjells, på swing eller når ho sit med nasen langt nede i tastaturet. Sumaren 2019 er ho "fjellspire" og skal produsere reportasjar og annan snacks for Innovangsjon.
Enkelt og greitt
Alt går litt saktare her enn i husa lenger nede i lia. Vatnet må hentast, koppane vaskast for hand og mjølka til kaffien berast opp dei siste hundre metrane på skogsveg frå bilen. Innlagt vatn, straum og kloakk må han grave djupt i lommeboka etter skal ha, og dermed har han heller ikkje anna luksus som den gjengse nordmannen tek for gitt.
På låveveggen har han skrudd opp to solcellepanel der han får straum nok til lys, eit lite kjøleskap og nokre verktøy. Det største saknet er ei god ordning for klesvask, men foreløpig lånar han vaskemaskin hos kompisar nede i bygda.
På dodøra står det “VC” med enkelt-v, ikkje “WC” som det ofte plar. Om det er bevisst frå dobyggjaren si side eller ikkje veit han ikkje, men det vitnar iallfall om kor enkelt det er; to rullar papir og ei bøtte som må tømmast ein gong i blant.
Det er enkelt på Øvre Brekkebakkadn, men ikkje simpelt. Ro, stille og pusterom har vorte ei mangelvare andre stader, men her oppe er det nok til fleire. Sjølv tykkjer Tor-Evert at han har meir enn han ikkje har. Han ser ikkje på dei enkle forholda som ei last, men som ein ressurs. Og kanskje er det akkurat det som gjorde at han valde å flytte til skogs.
– Eg er framleis kopla på verda, men her høyrer eg stilla.
Guten som vaks opp i Tromsø har vorte ein mann som har budd dei fleste plassar, både i inn- og utland. Moss, Hamar, Aurland, Sverige, Danmark. Men at byar og store plassar ikkje er noko for han, har han funne ut for lengst. Han treng armslag til å ha eigne prosjekt.
Om alle historier har eit vendepunkt, kom Tor-Evert sitt i 2009. Då las han romanen “Markens Grøde”, Hamsun sin hyllest til naturen, skrive under første verdskrig. For Hamsun resulterte det i Nobelprisen i litteratur, medan det for Tor-Evert vart starten på draumen om å leve av naturen, å klare seg sjølv.
Bakgrunnen hans vitnar om ein kar som eignar seg til å ta fatt på eit prosjekt som Øvre Brekkebakkadn - kunst og filosofi, agronomi, snekker og tradisjonshandverk er nokre av tinga han sysla med før han kom til Vang på sumarjobb i 2015. Då var han med på eit støls- og kaféprosjekt på Slettefjell som gjekk over to somrar, og fekk verkeleg auga opp for fjell- og jordbrukskommunen Vang.
– Det var først då eg forstod at Vang var ein bra plass å vere. Det er så mange unge folk med pågangsmot her og ein positivitet som iallfall har gripe meg.
Sjølv om han kan det meste, og finn ut av det han ikkje kan, hadde det teke årevis før garden var innflyttingsklar om han skulle gjere alt sjølv. Førre sumar slo han derfor på stortromma og inviterte til “dugnadsfestival” i tre veker.
“Når en kar med flere ideer enn midler får tak i en liten ødegård må han spørre om hjelp! I bytte mot denne hjelpen vil jeg gi en opplevelse og dele min lille kunnskap”.
Slik selde han inn festivalen, og både vanggjeldingar, gamle studievenner eller langvegsfarande frå Europa beit på.
– På eit tidspunkt sat eg ved middagsbordet med fem franskmenn, eg skjønte ingenting av kva som vart sagt!, skjemtar han.
Skog vart rydda, gjerde fjerna, mat laga, oppvask teke og sjølvsagt var det ein kveld med “skogs-rave”.
Sol ute, sol inne
Ein gong kunne dei på garden sjå ned på bygda, og bygda opp på garden. Men førti år utan folk og fe gjer sitt med dei ein gong så velstelte bakkane. Dei siste fastbuande flytta ut i 1983, då Tor-Evert var to år gamal, og sidan har verken bygningane og bakkane vore rørte.
Denne sumaren håpar han å få ferdig ein heim som er leveleg også på vinterstid. I første omgang skal han derfor byggje ferdig og flytte opp i grindverksbygget han har sett opp øvst på tunet. Det er det lysare, mindre rom og snart tette veggar, og dermed lettare å halde varmen når gradestokken kryp nedover.
I slutten av juni kjem det igjen franskmenn for å ta i eit tak, denne gongen “woofarar”. Den verdsomspennande rørsla koplar saman garddrivarar med frivillige som arbeider gratis på økologiske gardar mot kost og losji. Tor-Evert skal ha gjestar stort sett heile sumaren, frå fleire ulike land.
– Sidan eg har valt å vere her og ikkje reise, får eg heller invitere verda hit.
Det er liksom ikkje berre hans prosjekt. Tor-Evert har invitert heile bygda og verda til å vere med å forme garden. Kva garden skal bli, avheng av kven som flyttar inn, og kven som vil ta del.
Lange frukostar, meditering, gjestar - målet til Tor-Evert er ikkje å stresse for å kome i mål. Han har berre nokre dagar løna arbeid kvar månad, blant anna strøjobbar og som personleg assistent, men ynskjer seg ikkje meir. Heller ikkje på garden er det faste arbeidstimar.
– Nokre dagar vert det fire timar arbeid, andre dagar tolv. Det kjem an på.
Tor-Evert serverer pannekaker og kaffi under taket som har vorte løfta tjue centimeter.
– Brukar du kvitt i kaffien?
– Eigentleg ikkje, svarar eg.
– Eg trur eg ville svart ja om eg var deg, seier han, den vart litt tjukk i dag.
Og så vart det nysteikte pannekaker og kaffi med kvitt i denne dagen.
Han vil ikkje bevise noko for nokon som helst. Han vil forske, finne ut, prøve, teste. “Kor enkelt kan eg gjere det”, spør han seg sjølv, gong på gong. Kor mykje treng eg? Kor lite treng eg? Det er liksom heile ryggrada i prosjektet. Ting treng ikkje å vere så vanskeleg og krokete, og han tykkjer det er artig å stille hjernen inn på å tenkje løysing framfor utfordring.
– Hadde det vore straum her hadde eg ikkje kutta leidningane. Men no når det ikkje er det kan eg like godt prøve meg utan, seier han.
– Eg har ei venninne som har budd slik som dette i seks år, eg kallar ho berre “forenklingsministeren” min. Eg ringer ho når eg treng å bli minna på “tenk enkelt”.
Idéane er mange, men han er streng med seg sjølv for å unngå å setje i gang med alt for mange prosjekt samtidig.
– Eg får alt for lett idéar, men eg vert berre sliten om eg skal følgje alle. For mange idéar er oppskrifta på stress, så eg må halde meg sjølv litt i taumane.
Med lånte minne frå brørne Ola og Gunnar Lokreim som vaks opp på garden, har han lært å kjenne plassen og fått ein liten smakebit av historia som ligg i veggane.
– Då dei var innom med familiane sine i fjor sumar, tok Ola meg i handa og takka for at eg restaurerte plassen. Det var stort.
Og det er ikkje berre Lokreim-familien som har gjeve prosjektet si velsigning. Første juledag rullar historia om restaureringa av Øvre Brekkebakkadn over norske tv-skjermar. NRK og “Der ingen skulle tru at nokon kunne bu” har følgt arbeidet frå start.
– NRK-folka gjer lite nytte for seg då, eg trur dei var med å fyrte opp eit bål éin gong, elles er det for det meste filming det går i, seier han lattermildt.
– Me kan ikkje halde fram i ei verd der normalen er å tene 500.000 i året. Eg kan ikkje forstå kva folk treng så mykje pengar til! Tenk om ein berre arbeidde to dagar i veka då? Då hadde ein hatt tid til slikt som dette, seier han, og spøkar med at eit nytt børskrakk hadde gjort verda godt.
– Kor mykje treng ein eigentleg då? Ein kniv, ei skjerefjøl og ei gryte er nok til å lage åtti-nitti prosent av det me et. Og så er spørsmålet kor mange duppedittar ein skal ha til dei siste ti-tjue prosentane.
Sjølv brukar han under halvparten av det andre gjer i kroner og øre kvart år, og han kallar seg sjølv heldig sidan han aldri har tent noko særleg mykje.
– Mykje pengar har aldri gjort meg lukkeleg.
Det han derimot trur er langt viktigare, er å spele på lag med naturen samtidig som ein opnar opp for gode nyvinningar.
– Me må kombinere det beste frå fortida med den beste av dagens teknologi.
Sjølv om roen og stilla er mykje av grunnen til at han flytta opp hit, treng han påfyll i andre enden òg. Å finne tryggleik i den enkle stilla er nesten ein utdøydd kunst, så trass i at han prøva å halde seg unna “internett-dopen”, innrømmer han å bruke både Netflix og Youtube som trøyst på lange, mørke kveldar.
– Men det er jo eigentleg først når eg er sosial eg kjenner eg meg vel.
Over senga heng eit bilde frå Sø Gård i Grøndalen, der morssida av slekta hans kjem frå. Tek Tor-Evert skoa fatt og går sørover er det berre fjorten timar til Grøndalen frå Brekkebakkadn. – Så på ein måte kan eg seie at eg har kome heim.
I lause lufta: "Der det ikkje bur folk tek naturen til slutt over”, som her på nedsida av våningshuset.
Sjølv om det er vanskelegare å setje ord på enn vaskemaskina, er det kanskje akkurat det, saknet etter familie og fellesskap, han kjenner sterkast på her oppe i Øvre Brekkebakkadn.
– Eg er vel eigentleg desperat etter å stifte familie, men det må du ikkje skrive, seier han blidt.
Eg ymtar frampå om han ikkje heller skulle meldt seg på “Jakten på kjærligheten” om det er kone og ungar han saknar på garden.
– Jo, eg vart nok spurt om å bli med på feil program, seier han spøkjefull.
Sjølv om det er uvant å slå rot, er det her på Øvre Brekkebakkadn han ser føre seg framtida og familielivet. Mellom løvetann, granfelt og ein og anna veps som har forvilla seg inn på kjøkkenet. Så no byggjer han for å bu.
– Ordet bonde kjem frå “bunden”, og det er det eg håpar eg blir her. Bonde.